Wat zijn gezonde gebouwen? Is dat een gebouw dat niet ongezond is, dus waar geen of weinig ongezonde stoffen zijn? Of gaat gezond bouwen verder?

Onze leef- en werkomgeving kan ons welzijn positief en negatief beïnvloeden. Zo kunnen onprettige ruimtes stress veroorzaken en een prettige ruimte dit juist wegnemen. Omdat we veel tijd binnen besteden is het belangrijk om tijdens het ontwerp rekening te houden met het effect dat ruimtes hebben op de toekomstige gebruikers van het gebouw.

Een Nederlandse vertaling van de definitie van gezondheid van de wereldgezondheidsorganisatie: Gezondheid is een staat van compleet fysiek, mentaal en sociaal welzijn en niet enkel de afwezigheid van ziekte of gebreken.

Dus niet alleen de focus op de aanwezigheid van schadelijke stoffen. Toch meten we gezondheid vaak aan de hand van juist die hoeveelheid aanwezige schadelijke stoffen en bedenken we maatregelen als voldoende ventilatie om deze stofjes af te voeren.

Een voorbeeld: Radon en thoron zijn radioactieve gassen die zich hechten aan stofdeeltjes en longkanker kunnen veroorzaken. Deze gassen komen uit de bodem en uit bouwmaterialen als baksteen en beton. Het is bekend dat er in Nederland elk jaar ongeveer 400 mensen longkanker krijgen door radon en thoron én dat de concentratie binnen woningen hoger is dan buiten. De maatregel: voldoende ventileren. Een alternatieve maatregel zou kunnen zijn: beperk het gebruik van bouwproducten die schadelijke stoffen bevatten. Of nog beter: kies voor gezonde materialen.

Het RIVM doet in 2022 en 2023 onderzoek naar de aanwezigheid van radon in woningen, werkplekken en openbare gebouwen. Het onderzoek is bedoeld om de mogelijke risico’s voor de volksgezondheid te achterhalen. Mogelijk volgen dus nog nieuwe maatregelen.

Studies tonen aan dat bepaalde materialen en natuurlijk licht positief kunnen bijdragen aan de gezondheid en het welzijn van gebruikers. Zo kan de toepassing van hout en houtproducten een bijdrage leveren aan een gezond binnenklimaat van scholen, kantoren, woningen en in de gezondheidszorg. Hout heeft een stabiliserende werking op de luchtvochtigheid wat bijdraagt aan het comfort van een ruimte. Hiernaast is het anti bacterieel en heeft het een natuurlijke uitstraling en tactiliteit (aanraakbaarheid).

Het ontwerpen van gezonde gebouwen wordt biofilisch ontwerpen genoemd. De basis van dit ontwerpprincipe ligt in onze oorsprong als mens en de natuur. Met biofilisch ontwerpen worden gezonde en natuurlijke materialen toegepast in gebouwen met natuurlijk en warm licht. Gebruikers ervaren minder stress en functioneren beter.

Er zijn meerdere studies geweest waarbij het effect van natuurlijke materialen en gezonde gebouwen wordt gemeten. Deze vinden vaak plaats in ruimtes als scholen, ziekenhuizen of bijvoorbeeld de wachtruimte van huisartsen. Hier worden er twee toegelicht:

Case-studie 1: effect van hout in een wachtruimte van de huisarts

In een peer-reviewed onderzoek uit 2019 is het effect van een houten ruimte en natuurlijk licht op gebruikers onderzocht. Hiervoor is de wachtkamer van een huisarts omgebouwd en zijn metingen gedaan bij 50 vrijwilligers voor binnenkomst en bij vertrek. Dit ging onder andere om de hartslag, gezichtsuitdrukkingen, bloeddruk en cortisolgehalte.

Figuur 1 de wachtruimte voor (a) en na (b) de verbouwing. bron: Kotradyova et al, 2019 (wood and its impact on humans and environment qualitry in health care facilities)

Uit de resultaten blijkt dat gelakt en ongelakt hout een antibacterieel effect heeft en dat er in de ruimte na de verbouwing een duidelijke vermindering was van vluchtige organische stoffen (VOS). Bij de vrijwilligers bleek een kleine verlaging van de bloeddruk en een afname van 26% in de hartslagvariabiliteit (de verhouding van hoge- en lage frequenties hartslagen). Een hoge hartslagvariabiliteit ontstaat in stresssituaties en een lage juist bij ontspanning.

Op basis van camerabeelden is zelfs een verschil vastgesteld in de tevredenheid op basis van gezichtsuitdrukkingen. Blijdschap en verassing -beschreven als het ‘wow effect’- waren de meest voorkomende emoties. Ook was er een iets afgenomen cortisolgehalte, waarmee het erop lijkt dat hout een anti-stress reactie op mensen heeft.

De resultaten bevestigen de relatie tussen materiaal en psychologie en onderschrijven het belang in het opleiden van architecten en ontwerpers over de voordelen van hout in medische-, leer- en werkomgevingen.